عرب و تازی؛ پادشاهی حیره و تاریخ‌نگاری ساسانیان
سه دیدگاه درباره ایران باستان
حضور کسانی که به آنها «عرب» گفته میشود، دست کم از دوران آشوری‌ها (حدود ۸۰۰ پیش از میلاد) ثبت شده است. البته در این مورد که واژه «عرب» دقیقاً به معنای امروزی و برای نامیدن قومی که امروزه عرب نامیده میشود، استفاده میشده یا خیر، مطمئن نیستیم. در این نشست به وقایع سالهای پایانی حکومت ساسانی و وضعیت اعراب پرداخته میشود.
این سخنرانی، بخش سوم رویداد‌ِ «سه دیدگاه درباره ایران باستان» است که در تاریخ ۴ شهریورماه سال ۱۳۹۵ از طرف مرکز مطالعات ایرانشناسی ساموئل جردن در دانشگاه کالیفرنیا برگزار شد. بخش اول رویداد را اینجا و بخش دوم را اینجا ببینید.
این سخنرانی پیش‌تر در وب‌سایت دانشگاه UC Irvine منتشر شده بود.
خداداد رضاخانی
دکترای تاریخ پساباستان و قرون میانه از دانشگاه کالیفرنیا در لس آنجلس ۲۰۱۰ و فوق لیسانس تاریخ جهان از دانشگاه اقتصاد لندن ۲۰۰۲. محقق تاریخ دوره پساباستان و نویسنده کتاب ReOrienting the Sasanians: East Iran in Late Antiquity.
وی در حال حاضر محقق و مدرس تاریخ در دانشگاه پرینستون است.
مرکز مطالعات ایرانشناسی جردن
مرکز مطالعات ایرانی ساموئل جردن به عنوان بستری برای فعالیت‌های مرتبط با مطالعه ایران و جهان فارسی‌زبان در دانشگاه کالیفرنیا، ارواین فعالیت میکند. با اتکا به همه توانایی‌های مجموعه دانشگاه کالیفرنیا، ارواین، این مرکز بر پژوهش‌های میان‌رشته‌ای که بین هنر، علوم انسانی، مهندسی، طب و علوم پلی برقرار میکند، متمرکز است.
این مرکز به افتخار ساموئل جردن، مسیونری که در اوایل قرن ۲۰، شخصیت آموزشی تراز اولی بوده، نام‌گذاری شده است. از ابتدای تشکیل، این مرکز میزبان همایش‌های متعدد در مورد جهان ایرانی بوده، برنامه‌های فرهنگی را به جامعه محلی ارائه کرده و گروه‌های پژوهشی در زمینه کتیبه‌های فارسی میانه، تهران، موسیقی آلترناتیو و دوران باستان متأخر شکل داده است.
سه دیدگاه درباره ایران باستان
این رویداد شامل سه سخنرانی میشود که هر کدام به جنبه‌ای از تاریخ ساسانی می‌پردازد. موضوع هر سه سخنرانی، حواشی دوره ساسانیان است.
در اولین سخنرانی به دوره پیش از ساسانی پرداخته میشود. سخنرانی دوم به سرزمین‌های شرق و سخنرانی سوم به سرزمین‌های غرب ایران اختصاص دارد.
اگر اسلایدها را هم برای بارگیری بگذارید خیلی خوب میشه
سلام جناب رضاخانی
مثل همیشه عالی بودید
صدهاسند بسیاری از گفتار شما را تایید میکند
شبه جزیره عربی پیش از جنگ انطاکیه بحز قسمت اندکیش در شمال غربی در دمشق و اردن مابقی زیر حکم ساسانی بود و پیروزی ساسانی بر این بخش باقیمانده نیز که اخیرا سالیانی پیش حبشیان را هم از یمن رانده بود نه تنها برای اهل مکه بلکه برای همه عربها بجز غسانیان شامی بسیار شادمانانه بود – در سوره روم از این شادی سخن رفته است عربهای مکه دلشان با دولت ساسانی بود و از پیروزی دولت ساسانی به سال ۶۱۴ در اردن بسیار شاد شدند و دین تازه دمیده را در مکه شماتت میکردند –
و عشایر پارسی نیز در سرتاسر شام و حتی مصرفراوان بودند عربها نیز گرچه غسانیان همپیان رومیان بودند اما قبایل طی و قضاعه و تغلب و بنی اسد و بسیاری دیگر با دربار ساسانی رابطه بسیار نزدیکی داشتند و این جز ان است که در کل عربها طرفدار ساسانیان بودند
در عراق و بحرین و یمن و نجران و عمان و تهامه و شام و دومة الجندل همه در دست طرفداران ساسانیان بود و و در یمن وشمام و عمان و بحرین هراران پارسی میزیست
امدن پارسیان به یمن شادی و سرور را به همه جریرة العرب اورد و برزگان و شعرای حجاز به مبارکباد به یمن رفتند و شعر سرودند و از میان تهنیت گویان بنی هاشم و امیة بن صلت است و اشعار معروفی در این باره سروده شده
اما کمتر از ده سال بعد اتفاقاتی افتاد که نه ساسانیان دغدغه نگه داشتن شام و مصر را داشتند و نه رومیان قدرت ضبط ان داشتند
و دولت عرب ادامه دولت ساسانی است و انها نتوانستند روم را بگیرند – فتوحات بعدی نیز توسط ایرانیان مسلمان انجام شد
بسیاری از راویان تاریخ ساسانی کسانی هستند که در دربار ساسانی کار میکردند و خبرشان موثق است انها پارسی هستند عرب و سریانی نیز هستند و اخبار یک طرفه نبیست
اواخر ایام اشکانی عدنانیان بنی تمیم و عبدالقیس به پارسیان نزدیک شدند و سپس در صف اردشیر و شاهپور قرار گرفتند اما همچنان یمنیان در حیره و یمن و و تدمر با ساسانیان بودند جنگ و اختلاف بین تدمر (پالمیرا ) و شاپور اول در زمانه اذینه و مسیحی شدن روم و حبشه باعث شد هم حیره و هم عدنانیان و یمنیان به ساسانیان نزدیک تر گردند د و جنگی ایرانی -رومی و مداوم بین حیره و شام بر قرار کرد که جنگ های مناذره و غسانیان (مشهورترینشان جنگ روز حلیمه ) و جنگ حبشه و یمن و جنگ صفین و مختار و زید و عباسی اموی و جنگهای صفوی عثمانی و داعش در عراق و وسوریه و جنگ یمن را نیز ادامه ان میدانند –
با فهم این موضوع شادی عربها در پیروزی ایرانیان در جنگ انطاکیه و اشتیاق رفتن انها به جنگ شام و کراهیتشان برای جنگ با ایران بهتر مشخص میشود —
بنابرانچه در کتیبه کرتیر امده واژه اریا درزمان ساسانی به عربها نیز اطلاق میشده و حکومت ساسانی عربها را شهروندان خود میدانست
واگر نگاهی به شعر و ادبیات عربی بیندازیم اعجاب و ستایش نسبت به پارسیان و دوستداریشان بین عربها بسیار زیاد بوده و این ستایش و اعجاب حتی با امدن شعوبیگری و تا قرن چهارم نیز کاملا مشهود است تا جایی که. هرجا. در عربی اصطلاح ابناء الاحرار و احرار به تنهایی امده منظورشان پارسیان است
و در شعرها پارسیان را با القاب ستایش امیزی چون فرزندان شهریاران – ازادگان پارس. – فرزندان گرامیان – پارسیان گرامی و از این دست بسیار ست – ابناء الاحرار – الفرس الاحرار – الاحرار – الفرس الكرام – ابناء الملوك – نام میبرند –
حتی در گرماگرم جنگهای قادسیه و نهاوند و دربند
”وجئنا القادسية بعد شهر … مسومة دوابرها دوامي
فناهضنا هنالك جمع كسرى … وأبناء المرازبة الكرام
بعدها در تفاسیر این شادی را به خاطر اشتراکات شرک بامجوس و ایراهیمی بودن مسیحیت و اسلام تفسیر کرده اند اما این تفسیرها سالهای بسیار بعد ساخته و پرداخته شده اند و با وافعیت و اوضاع انروز بسیار فرق دارد –
البته قبل از جنگ شام پیش از این نیز حتی از قبل و ابتدای حکومت ساسانی بارها جنگ حیره و تدمر (پالمیرا) و جنگ یوم حلیمه بین حیره و غسانیان ماهیت جنگ را نشان میدهد که جنگ صفین و جنگ عباسیان و اموی را باقی مانده ان میشمارند
اشتباهی که در نقشه های معاصر میشود اینست که وسط شبه جزیره را از حکم هخامنشی و اشکانی و ساسانی و حتی بعدها از حکم عثمانی جدا خارج میپندارند این بدان میماند که بیابان لوت و کویر را خارج از حکم ایران بشماریم چرا که پایگاه های یمن و جده عراق و یمن و بحرین تا دل نجد حکم داشتند اگر چه عشایر کوچگرد را در دل بیابان و حتی در خود پارس و ایرانشهر نمیتوانستند چندان در قید بدارند و شواهد تاریخی همه دال بر اینست –
امکانش هست اسلایدهای سخنرانی رو هم بذارین
متاسفانه فایل پاورپوینت را در اختیار نداریم.