هنرها در دوره قاجاریه

بخش اول: موسیقی دوره قاجار

موسیقی دوره قاجار مانند سایر هنرها در یک سیر و توالی شکل گرفته است. موسیقی در دوره قاجار تشخص پیدا می‌کند و کاملاً به ظهور و بروز و کمال می‌رسد. در دوره فتحعلی‌شاه قاجار، در نسخه‌ای به نام «کلیات یوسفی» برای اولین بار به یک سیستم موسیقایی اشاره می‌شود و همان‌طور که می‌دانیم سیستم چیزی نیست که یک‌شبه ساخته شود، بلکه حاصل دانش و تجربه چندین و چند قرن است. 
بر اساس کتاب دُرَّة التاج قطب‌الدین شیرازی، به نظر می‌رسد نطفه موسیقی ردیف دستگاهی از قرن هفتم هجری شکل می‌گیرد. هر چند در طی زمان، پیشرفت آن دچار مشکلاتی می‌شود؛ مثلاً در دوره صفویه موسیقی حرام می‌شود و خیلی از موسیقی‌دانان ایرانی به هند می‌روند. در دوره قاجاریه وقتی موسیقی‌دانان از هند به ایران بازمی‌گردند، سیستم جدیدی به نام موسیقی ردیف‌دستگاهی که اتفاقاً مبتنی بر قالب شعری غزل است، شکل می‌گیرد: یک سیستم موسیقی بسیار پیچیده که به نوعی نمود شخصیت پیچیده ایرانی است. این سیستم موسیقایی اکنون به عنوان موسیقی ملی ایران در تمام دنیا شناخته می‌شود.

این سخنرانی در ۸ آبان‌ماه سال ۱۴۰۲، در کلاسِ «معماری دورۀ قاجاریان» (دورۀ کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران)، در مرکز مستندنگاری و مطالعات معماری ایران در دانشگاه شهید بهشتی، برگزار شده است. این جلسه به هنرهای دورۀ قاجاریه اختصاص دارد و صدری در سخنرانی‌اش به موسیقی، خوشنویسی، و نقاشی این دوره می‌پردازد.