خرقه و خرقه‌سوزی در تصوف

از مجموعه نشست‌های خانه اندیشمندان علوم انسانی

برای آشنایی با مفهوم خرقه‌سوزی در تصوف باید ابتدا معنی واژگان صوفی، زاهد، خرقه، پیر، دلق، قلندر، رند و از این قبیل را دانست.
واژه صوفی معانی مختلف دارد، اما معنی رایج آن صوف‌پوش و صوف به معنی پشم است. صوفی یا پشمینه‌پوش کسی است که لباس زمخت و درشت‌بافتی از پشم گوسفند یا موی بز به تن کرده. صوف‌پوشی شعار زاهدان بوده است. زاهد کسی است که عملاً ترک دنیا کرده و به نعمت‌های دنیا بی‌اعتناست. گاهی زهد به علت نداری و فقر است اما گاهی نیز شخص با وجود ثروت و دارایی، زهد را برای مبارزه با رفاه و تجمل‌گرایی انتخاب می‌کند. به هر حال این زاهدانِ پشمینه‌پوش، بنیانگذاران مکتب تصوف هستند، اما تا قرن دوم هجری هنوز عنوان صوفی به کسی اطلاق نمی‌شده است.
رند در طول تاریخ معانی مختلف داشته است. مثلاً در تاریخ بیهقی به معنی اوباش و مردم ولگرد است. در دوره حافظ رند به معنی انسان پاک‌پاخته‌ای است که چندان توجهی به نیک‌اندیشی و بداندیشی مردمان نسبت به خودش ندارد. قلندر هم به همین معنی است؛ کسی که از همه اصول تصوف آزاد است.
خرقه، تکه‌ پارچه‌های کهنه‌ای است که به هم وصله و دوخته می‌شد. یکی از نام‌های خرقه، دلق و نام دیگرش مرقع است. مرقع یعنی چل‌تکه و منظور تکه‌های لباس است که کنار هم دوخته می‌شود. خرقه شرایطی هم دارد. مثلاً این‌که حتماً باید کوتاه باشد، هم دامن و هم آستینش. بر خلاف جامه‌ی بلند که فاخر و تجملی است و از طهارت و نظافت دور است. علاوه بر این خرقه سفید‌رنگ است. چون اولین لباس‌های صوفیان پشم سفید بوده. بعدها رنگ کبود (نیلی) هم به آن اضافه می‌شود.

این سخنرانی در تاریخ ۱۲ اردیبهشت سال ۱۳۹۵ در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.