زمینه‌ها و پیامدهای تحول مفهوم کودکی در ایران

از آغاز سلطنت ناصر‌الدین‌شاه تا پایان سلطنت رضاشاه

جامعه ایرانی که از اواسط دوره ناصری هر روز بیش از گذشته با دستاوردهای فکری – فرهنگی غربی آشنا می‌شد، در دوره پیشامشروطه تحت تأثیر چندین عامل از مفهوم سنتی کودکی فاصله گرفته، با نقد شیوه تربیت کودکان و جایگاه آنان در جامعه، بستر تحولاتی در ذهنیت عمومی و نهادهای جدید اجتماعی گردید. این عوامل عبارت بودند از همراهی و تأثیرپذیری اندیشه‌گران متجدد ایرانی با جنبش پداگوژی یا تعلیم و تربیت تجربی، ارتباط رو به گسترش دولت ایران و سازمان‌های نوظهور بین‌المللی از جمله سازمان بین‌‌المللی کار و نگارش قانون اساسی و تشکیل فرقه‌ها و احزاب سیاسی.

کودکی که در دوره پیشامدرن به دوره‌ای کوتاه‌مدت از حیات فرد انسانی تلقی می‌گردید که با فرارسیدن بلوغ جسمانی به پایان می‌رسید – امری که سبب‌ساز تفاوت طول زمان کودکی در میان کودکان دختر و پسر بود – با الهام از اندیشه و تجربه غربی در دوره مشروطه و پس از آن به پذیرش تعریف جدیدی از کودکی انجامید که در آن کودکی مفهومی ا:.79تماعی و نه بیولوژیک به حساب می‌آمد که حد نهایی آن را نه شاخصه جسمانی بلوغ بلکه ذهنیت عمومی جامعه تعیین می‌نمود. این تغییر در تعریف ابتدا در میان اندیشه‌گران متجدد ایرانی و طبقه بالای اجتماع ایرانی رخ داد.

بر پایه و در ادامه تحولات ذهنی که در دوره قاجاریه اندک اندک شکل گرفته، منجر به تأسیس مدارس جدید، نگارش کتاب‌های درسی نوین و … شده بود، در دوره سلطنت رضاشاه تحولات شگرفی رخ نمود که از آن جمله می‌توان به تصویب قوانین جدید مرتبط با کودکان از جمله قانون جدید ازدواج (مصوب ۲۳ مرداد ۱۳۱۰ش.) و تأسیس نهادهایی چون کودکستان، شیرخوارگاه، پرورشگاه و … اشاره نمود.

سخنرانی خانم حاتمی در تاریخ ۲ آذر سال ۱۳۹۳ از طرف هسته نظریه‌پژوهی در معماری و هنر و به عنوان یکی از جلسات مجموعه هم‌اندیشی‌های تاریخ و تئوری معماری و هنر در دانشکده معماری دانشگاه شهید بهشتی تهران برگزار گردید.