بیکران آناکسیماندرس و زروانی‌گری مغان مادی
تأثیر اندیشه‌های ایرانی بر فلسفه یونان
تاریخ اندیشه فلسفی در مغرب زمین را بنا بر سنتی دیرینه با دبستان میلتوسی آغاز می‌کنند. سه نماینده دبستان میلتوسی در تاریخ فلسفه مقامی شامخ دارند: تالس، آناکسیماندرس، آناکسیمنس. نزد غربیان اینان نخستین بنیانگذاران نگاه فلسفی به جهان به شمار می‌آیند. اما پرسش اساسی این است که آیا این نگاه به جهان به یکباره و بی هیچ پیشینه‌ای در شهر بندری میلتوس زاده شده و یا برای زاده شدن فلسفه در اینجای جهان اندیشه‌های دیگر جایها نقش داشته است؟
برخی پژوهشگران تاریخ فلسفه بر این باورند که دبستان میلتوسی فقط و فقط ریشه در جهان‌بینی یونانی دارد و وامدار هیچ جهان‌بینی دیگری نیست، اما دیگرانی نیز هستند که کم شمار هم نیستند و بر این باورند که بارور شدن نخستین نطفه‌های اندیشه فلسفی در جهان یونانی نتیجه قرنها تاریخ اندیشه در مشرق زمین است.
در مقاله حاضر سر آن داریم که با بررسی بخشی از تاریخ تحولات اندیشگی در دل دبستان میلتوسی و تغییر برداشت سه نماینده این دبستان از مفهوم آرخه (arche) نشان دهیم که تا چه اندازه جهان‌بینی شرقی (و در اینجا به گونه اخص ایرانی) در تکوین مفهوم آرخه نقش داشته و سهیم بوده است.
اندیشه‌های آناکسیماندرس را براساس پاره نوشته‌هایی که از او باقی مانده می‌توان تحلیل کرد. او نیز به مانند تالس به اصل آغازین هستی (آرخه) باور داشت ولی بر خلاف تالس آن را آب نمی‌پنداشت. او بر ا ین باور بود که اصل آغازین هستی چیزی است نامتعین و بی‌کرانه و آن را اپیرون (apeiron) می‌نامید. در تفسیر مفهوم اپیرون نزد آناکسیماندرس بسیار کوشیده‌اند و هر کسی از ظن خود یار اندیشه‌های آنکسیماندرس شده است.
یک نکته بس یار مهم در فهم معنی اپیرون، معنی آن است: بیکران! این معنی برای کسانی که با اندیشه‌های ایرانی آشنایی دارند به گونه‌ای شگفت‌انگیز یادآور صفت و لقب زروان خدای زمان در ایران باستان است، آنجا که زروان، اکرانه (akarana) نام دارد.
با تحلیل دقیقتر تاریخ درآمدن ایرانیان در دوره ماد و هخامنشی به آناتولی و در رسیدن اینان به نواحی غربی‌تر این سامان، می‌توان نشان داد که چه برخوردهایی میان دو جهان یونانی و ایرانی در می‌گیرد. برخوردهایی که فقط سیاسی یا نظامی نیست. در اینجاست که جان یونانی به شدت تحت تاثیر نگاه ایرانی به جهان و هر چه در آن است قرار می‌گیرد.
در این مقاله ما خواهیم کوشید تا نشان دهیم چگونه اندیشه‌های مغان زروانی‌گرای ماد باستان در تکوین مفهوم اپیرون در فلسفه آناکسیماندرس دخیل بوده است.
این سخنرانی در تاریخ دوم آذر ۱۳۸۹ در همایش بین‌المللی روز جهانی فلسفه ایراد شده است.
مهرداد ملکزاده
مهرداد ملکزاده در اردیبهشت ماه سال ۱۳۴۸ در خانواده‌ای اصالتاً ترک‌زبان (از مهاجران باکو) در تهران به دنیا آمد. وی پس از طی مراحل تحصیلیِ کاردانی باستان‌شناسی (۱۳۶۸ تا ۱۳۷۱)، کار‌شناسی موزه‌داری (۱۳۷۴ تا ۱۳۸۱) و کار‌شناسی ارشد باستان‌شناسی (۱۳۸۱ تا ۱۳۸۴)، دکتری (۱۳۸۵ تا ۱۳۹۱) خود را در باستان‌شناسی دوران تاریخی ایران از دانشگاه تربیت مدرس گرفت. مطالعات باستان‌شناختی و تاریخی ملکزاده عمدتاً معطوف به پژوهش و کاوش در محوطه‌های عصر آهنِ ۳ یا «دورۀ ماد» است؛ او تاکنون بیش از ۵۰ مقالۀ تخصصی در این زمینه نگاشته است و به باستان‌شناسی و تاریخ هزارۀ یکم ق.م. ایران علاقه دارد. از میان نوشته‌های او می‌توان به مقالاتی چون: «اَندیه: شاهک‌نشینی در سرزمین ماد بزرگ و شاهکارهای هنری مارلیک» (۱۳۷۳)، «شاهک‌نشین اَبدَدانَ در ماد غربی» (۱۳۷۴)، «یک مأخذ سریانی در تاریخ ماد» (۱۳۷۵)، «یادداشت‌های مادی: جایگاه ماد‌ها در تاریخ ایران» (۱۳۷۶)، «مادهای ایرانی‌زبان و مادهای اَنیرانی‌زبان» (۱۳۷۶)، «سرزمین پریان در خاک مادستان» (۱۳۸۱)، «پایان نبرد پنج سالۀ ماد و لودیه و خورشید‌گرفتگی ۵۸۵ ق.م» (۱۳۸۱)، «تیغ مادی در نیام جنگاوران سیلک» (۱۳۸۱)، «دژهای مادی و سپاهیان آشوری» (۱۳۸۲)، «پادشاهی مانا، دورۀ ماد و تاریخ ایران باستان» (۱۳۸۸)، «بله کوروش پارسی بود» (۱۳۹۱) اشاره کرد. بیش از ۵۰ فصل کار پژوهشی میدانی باستان‌شناختی در کارنامۀ او دیده می‌شود؛ از جمله عضویت در کاوشهای کوه خواجۀ زابل، جزیرۀ کیش، چهرآباد زنجان، سُرخ‌دُم لکی، زیویۀ سقز، قلی‌درویش جمکران، پردیس قرچک؛ نیز معاونت کاوشهای هگمتان همدان، و سرپرستی بر پژوهشها و کاوشهای باستان‌شناختی «دژ مادی» بیستون، گیان نهاوند، کرفس رزن، زاربلاغ علی‌آباد قم، واسون کهک قم، شهر شلموط خورآباد قم، کلاک کرج، سنگ‌تراشان خرم‌آ‌باد، غلام‌تپۀ جعفرآباد کاشان، نوشی‌جان تپۀ ملایر و گونسپان پاتپۀ ملایر، چیاسبز غربی رماوند لرستان و گورستان مرسین شهمیرزاد.
مؤسسهٔ پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
به منظور بهتر شناختن و شناساندن و ترویج و گسترش میراث فلسفی و فکری ایران در دوران اسلامی و قبل از اسلام در داخل و خارج از کشور و نیز آشنا کردن هر چه بیش‌تر ایرانیان با سنت‌های فکری و فلسفی تمدن‌های شرق و غرب و تطبیق و مقایسه مکتب‌های مختلف فلسفی در تاریخ ۱۳۵۲/۱۰/۱۳ سیدحسین نصر، انجمن حکمت و فلسفه ایران را تأسیس و به طور رسمی از سال ۱۳۵۳ فعالیت خود را آغاز کرد و آقایان مهدی محقق، جلال‌الدین همایی، محمود شهابی، عباس زریاب خویی، یحیی مهدوی از جمله اعضای هیئت امنای آن بودند.
هم اکنون مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران با ۶ گروه پژوهشی فعالیت‌های خود را ادامه می‌دهد: فلسفه غرب به مدیریت دکتر غلامرضا اعوانی، فلسفه اسلامی به مدیریت دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی، کلام به مدیریت دکتر علی افضلی، مطالعات علم به مدیریت دکتر حسن معصومی همدانی، ادیان و عرفان به مدیریت دکتر شهرام پازوکی و منطق به مدیریت دکتر ضیا موحد.
مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، به عنوان احیاگر مکتب فلسفی طهران، از سال ۱۳۵۳ که اولین برگزار کننده دوره های آزاد فلسفی بوده است و هم اکنون بیشترین درس گفتارها، قرائت متون فلسفی از فلسفه اسلامی تا فلسفه های مغرب زمین (فلسفه‌های تحلیل زبانی، ذهن، علم و ...) در سطح کشور را برای علاقه‌مندان به حکمت و فلسفه برگزار می‌کند.