شکل‌گیری و گسترش باغ‌های شمیران در دوره قاجار
از مجموعه نشست‌های چهارشنبه‌های تهران
در این سخنرانی، حمیدرضا حسینی -پژوهشگر تاریخ- به تاریخچه باغ‌های شمیران تهران می‌پردازد. طبق دسته‌بندی ایشان باغ‌های شمیران را می‌توان به سه گروه تقسیم کرد:
۱. باغ اهالی بومی شمیران: در دوره قاجار شمیران شامل چهل پارچه آبادی و پنج هزار نفر جمعیت می‌شده. میوه‌های سیب گلاب، ازگیل، زردآلو، گیلاس، توت و انگور از مهم‌ترین محصولات این درختان بوده که به فروش می‌رسیده است.
۲. باغ‌هایی که برای فروش چوب درختانی چون چنار، افرا، تبریزی، نارون و عرعر ایجاد شده بودند.
۳. باغ‌های ییلاقی و سلطنتی: باغ سعدآباد و نیاوران دو نمونه از ده‌ها باغ بزرگی هستند که از دوره قاجار در شمیران وجود داشته‌اند. بقیه باغ‌ها به جز باغ‌های کوچکی که تحت مالکیت سفارت‌خانه‌ها بوده، همگی از بین رفته‌اند.
گرمای هوای تهران در تابستان برای مردم تحمل‌ناپذیر بود. نبود سیستم دفع فاضلاب باعث می‌شد که در تابستان بوی تعفن‌آوری ایجاد شود و نبود سیستم جمع‌آوری زباله هم موجب افزایش حشرات می‌شد. به علت مشکلاتی از این دست، تابستان‌ها حدود دو سوم مردم تهران از شهر خارج می‌شده‌اند و به مناطق ییلاقی می‌رفته‌اند. از همان زمان بوده که شمیران به عنوان یک ییلاق برای اهالی تهران مطرح می‌شود.
اولین کسی که یک باغ سلطنتی در شمیران بنا می‌کند، فتحعلی شاه قاجار است که در محدوده باغ نیاوران عمارت کوچکی برای خود می‌سازد و یک باغ و عمارت بزرگ‌تر نیز به نام قصر قاجار در حوالی زندان قصر امروزی بنا می‌کند. بنابراین قدیمی‌ترین باغ سلطنتی در تهران باغ نیاوران است و نسبت به باغ سعدآباد، حداقل صد سال بیشتر قدمت دارد. در دوره محمدشاه قاجار در محدوده باغ فردوس باغ و عمارتی به نام محمدیه ساخته می‌شود. محمدشاه در همین عمارت از دنیا می‌رود و به همین علت آن را بدشگون می‌دانستند. ناصرالدین‌شاه عمارت فتحعلی شاه در نیاوران را ویران می‌کند و کاخ جهان‌نما و بعد از آن کاخ صاحبقرانیه را می‌سازد. باغ سلطنت آباد که اکنون پادگان نظامی است و عمارتش باقی مانده، باغ و عمارت دوشان تپه و باغ و عمارت قصر فیروزه از دیگر باغ‌هایی است که ناصرالدین شاه ساخته است. در دوره مظفرالدین شاه قصر فرح‌آباد در شرق شمیران و باغ و عمارت دارآباد ساخته می‌شود. شاهزادگان و درباریان هم باغ‌هایی را در شمیران ایجاد می‌کنند.
این سخنرانی در تاریخ ۳ مهر ۱۳۹۸ در باغ کتاب تهران برگزار شد.
حمیدرضا حسینی
حمیدرضا حسینی متولد سال ۱۳۵۳، کارشناس ارشد تاریخ از دانشگاه شهید بهشتی و نویسنده بیش از ۲۵ مقاله درباره تهران در مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی است. حسینی کتابی با عنوان «راهنمای سفر به استان خراسان رضوی» نگاشته که در سال ۱۳۸۵ منتشر شده است.
باغ کتاب تهران
باغ کتاب تهران، مجموعه‌ای فرهنگی است که در بزرگراه حقانی و مجاورت کتابخانه ملی قرار دارد. فروشگاه کتاب کودک و نوجوان و باغ علم کودک و نوجوان از جمله امکانات این مجموعه است.