معماری و هویت

بررسی معماری معاصر جهان اسلام

موضوع این سخنرانی، معرفی کتاب «معماری و هویت؛ بررسی معماری معاصر جهان اسلام» و شرح شکل‌گیری آن است.

این کتاب مجموعه‌ای از تک‌نگاری‌ها، مشتمل بر شصت‌ و سه مقاله است. هر مقاله، یک اثر معماری را تحلیل می‌کند. آثار برگزیده، دو وجه مشترک دارند؛ نخست آن‌که متعلق به جهان اسلام هستند، و دیگر این که در آنها تلاشی برای نمایاندن هویت فرهنگی، ملی یا بومی اهالی مسلمان جهان مشاهده می‌شود. مصادیق یادشده با کارکردهای متنوع همچون مسجد، خانه، مرکز فرهنگی و خدماتی از بیست‌وچهار کشور مسلمان چون ایران، عربستان سعودی، ترکیه، پاکستان و مصر در کنار هم گرد آمده‌اند. آثار از لحاظ میزان اشتهار متنوع‌اند. اما در میان آنها می‌توان نمونه‌هایی را یافت که نه فقط در بین مسلمانان شناخته شده‌اند، که به دلیلی وجهۀ بین‌المللی  نیز یافته‌اند؛ همچون کتابخانۀ اسکندریۀ مصر، مسجد و مرکز فرهنگی اسلامی رم و مسجد ملی مجلس ملی ترکیه. مصادیق به معمارانی با سابقه و خاستگاه متفاوت تعلق دارند. مطالعۀ مقاله‌های کتاب، زمینۀ آشنایی با حدود هفتاد معمار یا گروه معماری را فراهم می‌سازد. در میان ایشان نام‌های آشنا و معتبری همچون حسن فتحی، عبدالواحد الوکیل، کامران دیبا، بهروز چینی‌چی و راسم بدران نیز دیده می‌شود.

هر مصداق به کمک نقشه و تصویر و متن معرفی می‌شود. متن هر مقاله، آمیزه‌ای از توصیف و تحلیل است؛ تحلیلی متکی به ویژگی‌های خود اثر، که با دقت در سازماندهی فضایی و سیمای آن دریافت می‌شود. هم از این روست که این مجموعه مقاله را می‌توان مصداق خوبی از «نقد اثر به کمک خود اثر» دانست؛ شیوه‌ای از نقد که پیش از این در کتاب نقد آثاری از معماری معاصر ایران توسط نگارندگان همین کتاب ارائه شد و نظر متخصصین و دانشجویان رشتۀ معماری را جلب کرد. متن مقاله‌ها به گونه‌ای نگاشته شده است که علاوه بر گروه‌های یادشده، خوانندگان غیرمتخصص معماری را نیز به جمع مخاطبین خود دعوت کند و آنان نیز در تجربۀ آشناشدن با فضاهایی مأنوس و ریشه‌دار شریک سازد.

این سخنرانی در تاریخ ۱۴ مهرماه سال ۱۳۹۲ از طرف هسته نظریه‌پژوهی در معماری و هنر و به عنوان یکی از جلسات مجموعه هم‌اندیشی‌های تاریخ و تئوری معماری و هنر در دانشکده معماری دانشگاه شهید بهشتی تهران برگزار گردید.