شب افسانه، شب یلدا

مقایسه شب یلدا با جشن دیگان و جشن سده

این سخنرانی به مقایسه جشن دیگان یا همان خرم‌روز (۱ دی) و جشن سده (۲۰ آذر) می‌پردازد.
در گاهشماری ایران باستان هر یک از روزهای ماه به نام یکی از ایزدان دین زردشتی منسوب است و با برابر شدن نام روز و نام ماه، آن روز جشن گرفته می‌شود؛ مثل جشن تیرگان و مهرگان. در متون پیش از اسلام نامی از این جشن‌ها نیست، اما در متون اسلامی مثل نوشته‌های ابوریحان بیرونی به این جشن‌ها اشاره شده است. ابوریحان از جشن دیگان با نام خرم‌روز یاد کرده و می‌گوید نام دیگر جشن خرم‌روز، نود روز است؛ زیرا از خرم روز تا نوروز، نود روز تمام است.
جشن سده آذرماه که زمان دقیق آن ۲۶ آذر تقویم زردشتی و ۲۰ آذر در تقویم رسمی است، در آداب و فلسفه برگزاری به شب یلدا شباهت دارد، اما جشن سده کاملاً دینی است و جشن یلدا ملی و مردمی است. در گذشته زردشتیان این جشن را در روستاهای مختلف یزد برگزار می‌کردند، اما اکنون فقط در یک روستا سنت آن باقی مانده است.
شواهدی که شب یلدا را به اسطوره زایش مهر پیوند می‌زند، محکم و قابل قبولند. روشن‌ترین آنها نام این شب یعنی یلداست که واژه سریانی به معنی میلاد است و همچنین اشاره به روزی به نام میلاد اکبر در گزارش ابوریحان بیرونی.

این سخنرانی بخشی از نشست شب افسانه، شب یلدا است که در تاریخ  ۱ دی‌ماه سال ۱۳۹۷ در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد. دیگر سخنرانی‌های این نشست را  اینجا ببینید.