بیکران آناکسیماندرس و زروانیگری مغان مادی
تأثیر اندیشههای ایرانی بر فلسفه یونان
تاریخ اندیشه فلسفی در مغرب زمین را بنا بر سنتی دیرینه با دبستان میلتوسی آغاز میکنند. سه نماینده دبستان میلتوسی در تاریخ فلسفه مقامی شامخ دارند: تالس، آناکسیماندرس، آناکسیمنس. نزد غربیان اینان نخستین بنیانگذاران نگاه فلسفی به جهان به شمار میآیند. اما پرسش اساسی این است که آیا این نگاه به جهان به یکباره و بی هیچ پیشینهای در شهر بندری میلتوس زاده شده و یا برای زاده شدن فلسفه در اینجای جهان اندیشههای دیگر جایها نقش داشته است؟
برخي پژوهشگران تاريخ فلسفه بر اين باورند كه دبستان ميلتوسی فقط و فقط ریشه در جهانبينی يونانی دارد و وامدار هیچ جهانبينی ديگری نيست، اما ديگرانی نيز هستند كه كم شمار هم نيستند و بر اين باورند كه بارور شدن نخستين نطفههای اندیشه فلسفی در جهان يوناني نتيجه قرنها تاريخ انديشه در مشرق زمين است.
در مقاله حاضر سر آن داريم كه با بررسي بخشي از تاريخ تحولات انديشگي در دل دبستان ميلتوسي و تغيير برداشت سه نماينده اين دبستان از مفهوم آرخه (arche) نشان دهيم كه تا چه اندازه جهانبيني شرقي (و در اينجا به گونه اخص ايراني) در تكوين مفهوم آرخه نقش داشته و سهيم بوده است.
انديشههاي آناكسيماندرس را براساس پاره نوشتههايي كه از او باقي مانده ميتوان تحليل كرد. او نيز به مانند تالس به اصل آغازين هستي (آرخه) باور داشت ولي بر خلاف تالس آن را آب نميپنداشت. او بر ا ين باور بود كه اصل آغازين هستي چيزي است نامتعين و بيكرانه و آن را اپيرون (apeiron) ميناميد. در تفسير مفهوم اپيرون نزد آناكسيماندرس بسيار كوشيدهاند و هر كسي از ظن خود يار انديشههاي آنكسيماندرس شده است.
يك نكته بس يار مهم در فهم معني اپيرون، معني آن است: بيكران! اين معني براي كساني كه با انديشههاي ايراني آشنايي دارند به گونهاي شگفتانگيز يادآور صفت و لقب زروان خداي زمان در ايران باستان است، آنجا كه زروان، اكرانه (akarana) نام دارد.
با تحليل دقيقتر تاريخ درآمدن ايرانيان در دوره ماد و هخامنشي به آناتولي و در رسيدن اينان به نواحي غربيتر اين سامان، ميتوان نشان داد كه چه برخوردهايي ميان دو جهان يوناني و ايراني در ميگيرد. برخوردهايي كه فقط سياسي يا نظامي نيست. در اينجاست كه جان يوناني به شدت تحت تاثير نگاه ايراني به جهان و هر چه در آن است قرار ميگيرد.
در اين مقاله ما خواهيم كوشيد تا نشان دهيم چگونه انديشههاي مغان زروانيگراي ماد باستان در تكوين مفهوم اپيرون در فلسفه آناكسیماندرس دخيل بوده است.
این سخنرانی در تاریخ دوم آذر ۱۳۸۹ در همایش بینالمللی روز جهانی فلسفه ایراد شده است.
مهرداد ملکزاده
مهرداد ملکزاده در اردیبهشت ماه سال ۱۳۴۸ در خانوادهای اصالتاً ترکزبان (از مهاجران باکو) در تهران به دنیا آمد. وی پس از طی مراحل تحصیلیِ کاردانی باستانشناسی (۱۳۶۸ تا ۱۳۷۱)، کارشناسی موزهداری (۱۳۷۴ تا ۱۳۸۱) و کارشناسی ارشد باستانشناسی (۱۳۸۱ تا ۱۳۸۴)، دکتری (۱۳۸۵ تا ۱۳۹۱) خود را در باستانشناسی دوران تاریخی ایران از دانشگاه تربیت مدرس گرفت. مطالعات باستانشناختی و تاریخی ملکزاده عمدتاً معطوف به پژوهش و کاوش در محوطههای عصر آهنِ ۳ یا «دورۀ ماد» است؛ او تاکنون بیش از ۵۰ مقالۀ تخصصی در این زمینه نگاشته است و به باستانشناسی و تاریخ هزارۀ یکم ق.م. ایران علاقه دارد. از میان نوشتههای او میتوان به مقالاتی چون: «اَندیه: شاهکنشینی در سرزمین ماد بزرگ و شاهکارهای هنری مارلیک» (۱۳۷۳)، «شاهکنشین اَبدَدانَ در ماد غربی» (۱۳۷۴)، «یک مأخذ سریانی در تاریخ ماد» (۱۳۷۵)، «یادداشتهای مادی: جایگاه مادها در تاریخ ایران» (۱۳۷۶)، «مادهای ایرانیزبان و مادهای اَنیرانیزبان» (۱۳۷۶)، «سرزمین پریان در خاک مادستان» (۱۳۸۱)، «پایان نبرد پنج سالۀ ماد و لودیه و خورشیدگرفتگی ۵۸۵ ق.م» (۱۳۸۱)، «تیغ مادی در نیام جنگاوران سیلک» (۱۳۸۱)، «دژهای مادی و سپاهیان آشوری» (۱۳۸۲)، «پادشاهی مانا، دورۀ ماد و تاریخ ایران باستان» (۱۳۸۸)، «بله کوروش پارسی بود» (۱۳۹۱) اشاره کرد. بیش از ۵۰ فصل کار پژوهشی میدانی باستانشناختی در کارنامۀ او دیده میشود؛ از جمله عضویت در کاوشهای کوه خواجۀ زابل، جزیرۀ کیش، چهرآباد زنجان، سُرخدُم لکی، زیویۀ سقز، قلیدرویش جمکران، پردیس قرچک؛ نیز معاونت کاوشهای هگمتان همدان، و سرپرستی بر پژوهشها و کاوشهای باستانشناختی «دژ مادی» بیستون، گیان نهاوند، کرفس رزن، زاربلاغ علیآباد قم، واسون کهک قم، شهر شلموط خورآباد قم، کلاک کرج، سنگتراشان خرمآباد، غلامتپۀ جعفرآباد کاشان، نوشیجان تپۀ ملایر و گونسپان پاتپۀ ملایر، چیاسبز غربی رماوند لرستان و گورستان مرسین شهمیرزاد.
مؤسسهٔ پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
به منظور بهتر شناختن و شناساندن و ترویج و گسترش میراث فلسفی و فکری ایران در دوران اسلامی و قبل از اسلام در داخل و خارج از کشور و نیز آشنا کردن هر چه بیشتر ایرانیان با سنتهای فکری و فلسفی تمدنهای شرق و غرب و تطبیق و مقایسه مکتبهای مختلف فلسفی در تاریخ ۱۳۵۲/۱۰/۱۳ سیدحسین نصر، انجمن حکمت و فلسفه ایران را تأسیس و به طور رسمی از سال ۱۳۵۳ فعالیت خود را آغاز کرد و آقایان مهدی محقق، جلالالدین همایی، محمود شهابی، عباس زریاب خویی، یحیی مهدوی از جمله اعضای هیئت امنای آن بودند.
هم اکنون مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران با ۶ گروه پژوهشی فعالیتهای خود را ادامه میدهد: فلسفه غرب به مدیریت دکتر غلامرضا اعوانی، فلسفه اسلامی به مدیریت دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی، کلام به مدیریت دکتر علی افضلی، مطالعات علم به مدیریت دکتر حسن معصومی همدانی، ادیان و عرفان به مدیریت دکتر شهرام پازوکی و منطق به مدیریت دکتر ضیا موحد.
مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، به عنوان احیاگر مکتب فلسفی طهران، از سال ۱۳۵۳ که اولین برگزار کننده دوره های آزاد فلسفی بوده است و هم اکنون بیشترین درس گفتارها، قرائت متون فلسفی از فلسفه اسلامی تا فلسفه های مغرب زمین (فلسفههای تحلیل زبانی، ذهن، علم و ...) در سطح کشور را برای علاقهمندان به حکمت و فلسفه برگزار میکند.