کیانیان؛ در میانه اسطوره و تاریخ
شب آرتور کریستین سن
تاریخ رواییِ ایرانیان به گونه‌ای که در واپسین ویرایش‌های آن در قالب حماسۀ ملیِ ایران در شاهنامۀ فردوسی و دیگر متون ادب فارسی بازتاب یافته، متضمن داستان‌هایی دربارۀ دو سُلالۀ پادشاهیِ افسانه‌ای به نام‌های پیشدادی و کیانی است. پژوهشگران از دیرباز بر این گمان بودند و هستند که پیشدادیان نه شهریاران واقعی بلکه انعکاس چهره‌های دیرینۀ روایات ایرانی (و حتی هندوایرانی) اند؛ آنانی که بعدها در دگرگشتِ اساطیر ایرانِ باستان به حماسۀ ملیِ ایران، از تجلیِ اسطوره‌ای خود دور و دور‌تر شدند و در قالب‌های نو و نو‌تر تبلور یافتند؛ کیومرث و سیامک و هوشنگ و تهمورث و جمشید و فریدون همگی از نام‌آوران و گُردان و پهلوانان افسانه‌ای دنیای تاریک و روشن شرق ایرانِ پیش از تاریخی بودند و در بازگفت‌هایِ بعدی هر یک جایگاه و پایگاه شاهان و شهزادگان را از آن خود کرده‌اند.
اما کیانیان؛ داستانِ کیانیان همان داستانِ پیشدادیان هست و هم‌آن نیست، به بیانی دیگر این داستان دو پاره دارد، یکی پارۀ کهن و کهن‌تر که شرح بزرگی‌ها و دلاوری‌های کی‌قباد و کی‌کاووس و کی‌خسرو است و پارۀ دوم، پارۀ کی‌ویشتاسپی و پارۀ زرتشتی داستان. نیمۀ دوم بخشِ کیانیان در تاریخ ملیِ ایران با دین‌آوریِ زرتشت همروزگار می‌شود و از این منظر موضوع بحث و فحصی بیشتر. “تاریخ” پادشاهیِ گشتاسپ کیانی گره می‌خورد با “وجود تاریخیِ” زرتشت و گره می‌خورد با زمانه و زادبوم وی. آیا زرتشت مردی ایستاده در روشنای تاریخ بوده؟ اگر پادشاه پشتیبان وی، گشتاسپ، مردی «تاریخی» باشد شاید همو نیز چنین باشد؟ و پرسش بنیادی‌تر در این میان آن است که از کدام تاریخ سخن می‌گوییم؟ آرتور امانوئل کریستن‌سن کتاب کیانیان خویش را در پاسخ به این پرسش‌ها و پرسش‌هایی از این دست نگاشت.
سخنرانی دکتر ملکزاده بخشی از شب کریستین سن بود که در تاریخ ۶ اسفند ۱۳۹۲ برگزار گردید.
شب آرتور کریستن سن صد و پنجاه و سومین شب از شب‌های مجله بخارا است که با همکاری سفارت دانمارک در تهران، مؤسسه فرهنگی هنری ملت، دایرة العمارف بزرگ اسلامی، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار و گنجینه پژوهشی ایرج افشار در محل کانون زبان فارسی برگزار شد. شرح این سخنرانی را می‌توانید اینجا بخوانید.
مهرداد ملکزاده
مهرداد ملکزاده در اردیبهشت ماه سال ۱۳۴۸ در خانواده‌ای اصالتاً ترک‌زبان (از مهاجران باکو) در تهران به دنیا آمد. وی پس از طی مراحل تحصیلیِ کاردانی باستان‌شناسی (۱۳۶۸ تا ۱۳۷۱)، کار‌شناسی موزه‌داری (۱۳۷۴ تا ۱۳۸۱) و کار‌شناسی ارشد باستان‌شناسی (۱۳۸۱ تا ۱۳۸۴)، دکتری (۱۳۸۵ تا ۱۳۹۱) خود را در باستان‌شناسی دوران تاریخی ایران از دانشگاه تربیت مدرس گرفت. مطالعات باستان‌شناختی و تاریخی ملکزاده عمدتاً معطوف به پژوهش و کاوش در محوطه‌های عصر آهنِ ۳ یا «دورۀ ماد» است؛ او تاکنون بیش از ۵۰ مقالۀ تخصصی در این زمینه نگاشته است و به باستان‌شناسی و تاریخ هزارۀ یکم ق.م. ایران علاقه دارد. از میان نوشته‌های او می‌توان به مقالاتی چون: «اَندیه: شاهک‌نشینی در سرزمین ماد بزرگ و شاهکارهای هنری مارلیک» (۱۳۷۳)، «شاهک‌نشین اَبدَدانَ در ماد غربی» (۱۳۷۴)، «یک مأخذ سریانی در تاریخ ماد» (۱۳۷۵)، «یادداشت‌های مادی: جایگاه ماد‌ها در تاریخ ایران» (۱۳۷۶)، «مادهای ایرانی‌زبان و مادهای اَنیرانی‌زبان» (۱۳۷۶)، «سرزمین پریان در خاک مادستان» (۱۳۸۱)، «پایان نبرد پنج سالۀ ماد و لودیه و خورشید‌گرفتگی ۵۸۵ ق.م» (۱۳۸۱)، «تیغ مادی در نیام جنگاوران سیلک» (۱۳۸۱)، «دژهای مادی و سپاهیان آشوری» (۱۳۸۲)، «پادشاهی مانا، دورۀ ماد و تاریخ ایران باستان» (۱۳۸۸)، «بله کوروش پارسی بود» (۱۳۹۱) اشاره کرد. بیش از ۵۰ فصل کار پژوهشی میدانی باستان‌شناختی در کارنامۀ او دیده می‌شود؛ از جمله عضویت در کاوشهای کوه خواجۀ زابل، جزیرۀ کیش، چهرآباد زنجان، سُرخ‌دُم لکی، زیویۀ سقز، قلی‌درویش جمکران، پردیس قرچک؛ نیز معاونت کاوشهای هگمتان همدان، و سرپرستی بر پژوهشها و کاوشهای باستان‌شناختی «دژ مادی» بیستون، گیان نهاوند، کرفس رزن، زاربلاغ علی‌آباد قم، واسون کهک قم، شهر شلموط خورآباد قم، کلاک کرج، سنگ‌تراشان خرم‌آ‌باد، غلام‌تپۀ جعفرآباد کاشان، نوشی‌جان تپۀ ملایر و گونسپان پاتپۀ ملایر، چیاسبز غربی رماوند لرستان و گورستان مرسین شهمیرزاد.
مجله فرهنگی و هنری بخارا
بخارا دوماهنامه‌ای فرهنگی و هنری به مدیر مسئولی و سردبیری علی دهباشی است که در آن مقالات، نقدها و خبرهای مربوط به ایران‌شناسی، ادبیات و هنر ایران و جهان منتشر می‌شود.
انتشار بخارا از مرداد و شهریور ۱۳۷۷ آغاز شده است.
(از ویکی‌پدیا، دانشنامه آزاد)