درباره فرهنگ، فضا و شهر

مسئله برجسته شدن مکان در اندیشه و سیاست عصر حاضر در برابر توجه به زمان در گذشته

در مروری تاریخی به شواهد فراوانی برمی‌خوریم که از دوران کهن تا به امروز، سلطه یا قدرت‌های حاکم بر جوامع انسانی، تحت قالب‌های گوناگونی نظیر امپراطوری، مذهب، دولت و یا سرمایه، همیشه امر جزئی و خاص را به پای یک حقیقت و یا امر کلی قربانی کرده‌اند و به منظور سامان بخشیدن به یک کل واحد همیشه محدودیت‌هایی را برای متجلی نشدن تجربه‌های خاص لحاظ کرده‌اند. این روند در حاشیه‌ی خود موجب بسیاری از جدل‌ها و انتقادات بوده است که در دوران مابعد عصر روشنگری تاکنون رشد فزاینده‌ای داشته‌اند.

یکی از تقابل‌هایی که همواره در تاریخ اندیشه‌ی بشری جریان داشته است، تقابل میان پارادایم زمان‌مندی و مکان‌مندی هستی انسانی است. در این راستا هرچه پیش می‌آییم ناظر بر برجسته شدن مفهوم مکان و به عقب راندن و دفن شدن مفهوم زمان بوده‌ایم، چنانچه امروزه با تجربه‌ای از مدرنیته مواجه‌ایم که دیگر بازگشت به زمان در تعریف و تبیین هستی آدمی می‌تواند امری فاشیستی محسوب شود و از طرفی سویه‌ی جهانی‌سازی با منطق سرمایه، مکان را در سیطره منطق خود فرو برده و تسخیر کرده است. این بار سیاره‌ی ما از طریق یک‌دست شدن مکان است که به یک حالت کلی می‌رسد و این وضعیت موجب بروز ابهامات، پرسش‌ها و مناقشات فکری فراوانی در میان صاحبان اندیشه در دوران ما شده است.

این مطالب فرازهایی است از سخنرانی مراد فرهادپور در جمع دانشجویان شهرسازی، دانشگاه آزاد، واحد هنر و معماری تهران مرکز، که در آن به بررسی و توضیح روندهای این مفاهیم در بستر تاریخ، خصوصاً در دوران مدرن می‌پردازد. در این گفتار فرهادپور با اشاراتی به جریانات فکری و بزنگاه‌های اندیشه‌ی انتقادی مدرن و پسامدرن نظیر دیدگاه‌های آدورنو، هایدگر، مارکس، هاروی، لفوبر، وندی براون و … در پی تبیین و روشن ساختن وضعیت کنونی رابطه مکان با پدیده‌هایی نظیر سرمایه یا جهانی‌سازی بازار، هویت، تجربه، تکثر و … است.