دگرگونی میدان‌ها در تهران قاجاری

بررسی تحولات شهر و جامعه در نسبت با یکدیگر

دوره‌ی قاجاریه آغاز دورانی تازه‌ در ایران بود و زمینه‌ساز تغییراتی بنیادین در شهر و اجزای آن شد. «میدان» یکی از مهم‌ترینِ این اجزا بود که نقشی حیاتی در تحول شهر ایفا کرد و همراه با تغییرات شهر و جامعه متحول شد. این سخنرانی با تکیه بر شهر تهران، به مثابه‌ی مرکز تحولات شهری این دوره، تغییرات میدان‌ها را در نسبت با اجزای تازه‌ی شهر و مفاهیم اجتماعی نو بررسی می‌کند و دگرگونی شهر ایرانی را به مثابه‌ی شبکه‌ای از اجزای در حال تغییر آشکار می‌کند.

این بررسی با رجوع به تحولات تهران ناصری در سال ۱۲۸۴ق آغاز می‌شود، زمان ایجاد نخستین شبکه‌ی خیابان‌ها و شکل‌گیری نخستین وسایل حمل‌ونقل عمومی در شهر. ابتدا نقش بنیادی میدان جدید توپخانه در نظام تازه‌ی شهر تشریح می‌شود، به مثابه‌ی ایستگاه مرکزی نخستین مرکب‌های عمومی و صحنه‌ی نمایش نخستین نهادهای دولتی مدرن. سپس کیفیت فضایی بی‌سابقه‌ی این میدان در نسبت با مفهوم نوظهور «حوزه‌ی عمومی» تببین می‌شود: فضایی برای تجربه‌ی صورتی از «رهایی». در ادامه، به شکل‌گیری میدان مجلس در پیشگاه مهم‌ترین دستاورد انقلاب مشروطه، مجلس شورای ملی، می‌پردازد و از ظهور امکانی تازه سخن می‌گوید: امکان تجربه‌ی «آزادی». پس از آن، به توضیح چگونگی تقویت و تثبیت نقش میدان‌ به مثابه‌ی مکان گردهم‌‌آیی «جمعیت» و جلوه‌گاه حوزه‌ی عمومی در کالبد شهر می‌پردازد. و در نهایت، سراغ میدان‌های قدیمی شهر می‌رود و از سرنوشت آنهایی می‌گوید که از نظام تازه بیرون افتادند و از رونق و محبوبیت میدان‌های شبکه‌ی نوظهور بی‌بهره ماندند.

برچسب‌ها : ، ، ، ،

مهنام نجفی

مهنام نجفی دانش‌آموخته‌ی دکتری معماری است. این سخنرانی مبتنی بر رساله‌ی دکتری اوست با عنوان: بازیابی و فهم معنای «میدان»، در ایران دوره‌ی قاجاریه.

او در پایان‌نامه‌ی دوره‌ی کارشناسی ارشد، در گروه مطالعات معماری ایرانِ دانشگاه شهید بهشتی، به مطالعه‌ی میدان توپخانه‌ی تهران پرداخته بود. این پایان‌نامه در سال ۱۳۹۲ توسط انتشارات روزنه در قالب کتاب منتشر شد ــ میدان توپخانه‌ی دارالخلافه‌ی ناصری: ذهنیت ایرانی و ره‌آورد دیگری.

او استاد مدعو دانشگاه شهید بهشتی و عضو هیئت مدیره‌ی مؤسسه‌ی نوروزگان است.

پیوند به وبگاه

مجموعه سخنرانی‌های مجازی تاریخ هنر اسلامی (VIAHSS)

این مجموعه‌ی مجازی فعالیت خود را در دوران همه‌گیری کووید، در ماه مه ۲۰۲۰، با هدف فراهم کردن فرصتی برای گردهم‌آیی محققان از سراسر جهان، آغاز کرد و با توجه به موفقیتش در فراهم کردن فضایی تازه و مؤثر برای حضور مورخان هنر اسلامی، شنیدن صداهای کمتر شنیده‌شده، و پرداختن به موضوعات مغفول و مهجور، به فعالیتش ادامه داده است.

پیوند به وبگاه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *