از توپک‌های گلی تا کتبیه‌های عیلامی

مروری بر کتیبه‌های عیلامی

یکی از مواد فرهنگی شاخصِ دوره پیش‌نگارش، گوی‌های شمارشی (‌bulla spheriques) است. گوی‌ها و توکن‌ها که با هدف ثبت و ضبط فعالیت‌های تجاری و به‌ویژه انتقال کالا و تحویل آن به گیرنده ساخته می‌شده، از اولین مدارک در فرآیند اختراع خط بوده‌اند.

در این سخنرانی دکتر ارفعی داستان نگارش را از گوی‌ها و توپک‌های گلی آغاز می‌کند، به اولین کتبیه‌های عددی و سپس خط عیلامی قدیم می‌پردازد. چندین کتبیه عیلامی مانند آجرنوشته عیلامی بوشهر و کتیبه همسر اونتش‌گل را توصیف و سپس به نمونه‌های خط عیلامی از دوره داریوش هخامنشی اشاره می‌کند که عبارتند از متن بیستون، تعدادی از متون پادشاهی و تعداد قابل توجهی از گل‌نبشته‌های اداری (سی‌هزار لوحه باروی شرقی تخت جمشید و هفتصد و پنجاه لوحه خزانه تخت جمشید). در نهایت با طرح ویژگی‌های کلی زبان عیلامی و انواع متون باقی‌مانده از عیلامی‌ها سخنرانی ایشان به پایان می‌رسد.

پرسش و پاسخ انتهای نشست نیز در همین ویدئو آمده است.

این سخنرانی در تاریخ ۱۵ اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۳ در دانشکده ادبیات دانشگاه شهید بهشتی برگزار گردید.

 

عبدالمجید ارفعی

عبدالمجید ارفعی متولد شهریورماه سال ۱۳۱۸ در بندرعباس است. وی متخصص زبان‌های باستانی عیلامی و اکدی و همچنین نخستین مترجم استوانه کوروش از زبان بابلی نو به فارسی است.

ارفعی پس از گذراندن دوره لیسانس زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه تهران به امریکا رفت و در مؤسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو زیر نظر ریچارد هلک (R. T. Hallock)، از استادان بنام زبان و خط عیلامی، به یادگیری بیشتر زبان عیلامی و اکدی پرداخت. گل‌نبشته‌های باروی تخت جمشید از مهم‌ترین متونی بودند که ارفعی نزد هلک به خواندن آنها مشغول شد و بعدها کتابی با همین عنوان نوشت که مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی آن را در سال ۱۳۸۷ منتشر کرد.

ارفعی کارشناسی ارشد و دکترای خود را در رشته زبان‌شناسی از دانشگاه شیکاگو اخذ نمود. عنوان پایان‌نامه دکتری ایشان «زمینه‌های جغرافیایی فارس بر اساس گل‌نبشته‌های تخت جمشید» است.

دکتر ارفعی پس از بازگشت به ایران به فعالیت‌های خود ادامه داد. فرهنگستان ادب و هنر ایران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، بنیاد پژوهشی پارسه و پاسارگاد، پایگاه پژوهشی شوش و پژوهشگاه علوم انسانی از جمله سازمان‌ها و مؤسساتی هستند که از فعالیت‌های ایشان بهره برده‌اند.