چهارباغ و باغ چهاربخشی

از مجموعه هم‌اندیشی‌های تاریخ و تئوری معماری و هنر

این پژوهش که در اینجا در قالب سخنرانی ارائه می‌گردد، به دنبال یافتن ویژگی­‌های اصلی طرح چهارباغ در سده‌ دهم هجری قمری است. برای این منظور دو متن «ارشاد الزراعه» ابونصر هروی و مثنوی «روضه الصفات» عبدی بیگ شیرازی بررسی و مطالعه می‌شوند. چهارباغ و الگوی باغ چهاربخشی، معمولاً به میزان قابل توجهی در مطالعات باغ ایرانی و اسلامی مورد اشاره و ارجاع قرار می‌­گیرند و گاه سرشتی یکسان یا نزدیک به هم برای آنها تصور می­‌شود.

در ابتدای سخن، بخشی از منابع چند دهه‌ اخیر، که نشان­‌دهنده‌ علاقه‌ برخی پژوهشگران به برگرفتن تفسیری کالبدی از واژه‌ی چهارباغ است معرفی می‌شود. این بررسی کوتاه نشان می­‌دهد که تمایل برای وسعت بخشیدن به مفهوم و کاربرد چهارباغ و باغ چهاربخشی از دیدگاه­‌های متفاوت دنبال شده و تا هم­‌اکنون ادامه یافته است.

در ادامه، محتوای روضه‌ی هشتم رساله‌ی ابونصر هروی در مورد طرح چهارباغ مطالعه و نقشه‌­های بازسازی‌شده از آن ارزیابی و مقایسه می­‌شوند. سپس تلاش می‌­شود جایگاه طرح یادشده در هرات سده‌ دهم تدقیق شود و طرح مورد نظر با نمونه­‌هایی دیگر در سده‌ دهم و از جمله باغ بهرام میرزا که عبدی بیگ شیرازی توصیفی از آن به دست داده مقایسه شود. همچنین طرح باغ دیگری در دارالسلطنه‌ی قزوین که می­‌تواند دارای ساختاری چهاربخشی دانسته شود مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه نشان می­‌دهد دست‌کم در بازه‌ زمانی میان دهه­‌های ۹۲۰ تا ۹۶۰ق. طرح چهارباغ نمی­‌تواند لزوماً واجد شکلی چهاربخشی دانسته شود و طرح یادشده الگوی بی­‌بدیل باغ­‌سازی نیست. این بررسی نشان می­‌دهد که طرح چهارباغ با باغ چهاربخشی انطباقی فراگیر ندارد و باغ­‌های دارای خیابان­‌های متقاطع نیز چهارباغ خوانده نمی­‌شده­‌اند. این گفتار به جز هدف ذکر شده، در پی معرفی روش تحقیقی برای یافتن و یا بازیابی ساختارهای فضای گشوده است. این روش بر اساس یافتن اصلی­‌ترین ویژگی­‌های بصری توصیف شده‌ درون متن و بازسازی تصویرهای قابل فهم امروزی است.

سخنرانی آقای جیحانی در تاریخ ۲۰ اسفند ۱۳۹۱ از طرف هسته نظریه‌پژوهی در معماری و هنر و به عنوان جلسه بیست و دوم از مجموعه هم‌اندیشی‌های تاریخ و تئوری معماری و هنر در دانشکده معماری دانشگاه شهید بهشتی تهران برگزار گردید.

حمیدرضا جیحانی

حمیدرضا جیحانی استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان است. وی دانش‌آموخته رشته معماری در مقطع کارشناسی ارشد و رشته مرمت و احیاء بناها و بافت‌های تاریخی در مقطع دکتری است. عنوان پایان‌نامه دکتری ایشان در دانشگاه هنر اصفهان «بازيابی ساختارهای فضای باز طراحی‌شده در باغ‌سازی پيرامون عناصر معماری، بر اساس تصويرهای بازسازی‌شده از شعر و متون توصيفی داستانی فارسی سده‌های چهارم تا ششم هجری قمری» است.

هسته نظریه‌پژوهی در معماری و هنر

از سال ۱۳۸۸ تعدادی از استادان و پژوهشگران دانشکدۀ معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی با هدف تعمیق مبانی نظری هنر و معماری در فضای علمی کشور و تلاش در ایجاد خودباوری سازنده و حقیقی در تولید نظریه‌های بنیادی و کاربردی در معماری و هنر گرد هم آمدند و گروهی پژوهشی را با مدیریت آقای دکتر هادی ندیمی ترتیب دادند. از جمله فعالیت‌های این گروه پژوهشی تهیۀ بانک اطلاعات در زمینۀ نظریه‌های طرح‌شده در تاریخ اندیشۀ معماری و هنر، طراحی وبگاه تخصصی، برگزاری جلسات هم‌اندیشی‌ و ... است.

پیوند به وبگاه

مجموعه هم‌اندیشی‌های تاریخ و تئوری معماری و هنر

هم‌اندیشی‌های تاریخ و تئوری معماری و هنر نام مجموعه جلساتی است که هر دو هفته یک‌بار در دانشگاه شهید بهشتی ذیل فعالیت‌های هستۀ نظریه‌پژوهی در معماری و هنر برگزار می‌شود. در طول چهار سال گذشته، از سال ۸۹ تا به حال، حدود چهل پژوهشگر داخلی و خارجی در این مجموعه هم‌اندیشی‌ها شرکت کرده‌اند و در موضوع‌های گوناگون مربوط به این حوزه (تاریخ و تئوری معماری و هنر) سخن‌رانده‌اند. مخاطبان اصلی این جلسات استادان و دانشجویان مقطع دکتری و تحصیلات تکمیلی رشتۀ معماری و گرایش‌ها و رشته‌های وابسته است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *